Biskup Edward Janiak urodził się 14 sierpnia 1952 r. w Malczycach na Dolnym Śląsku, dokąd jego rodzice – Stanisław i Janina z d. Zmysłowska – przenieśli się w 1950 r. z miejscowości Łeszczyn w parafii Stolec, w województwie łódzkim. Po przedwczesnej śmierci ojca (w 1960 r.) Edwarda oraz starszą siostrę Halinę i młodszego brata Krzysztofa (także księdza, który święcenia kapłańskie przyjął w 1985 r.) wychowywała matka. Ośmioklasową Szkołę Podstawową ukończył w Malczycach w 1966 r. i podjął naukę w Technikum Przemysłu Leśnego w Sobieszowie koło Jeleniej Góry. Po zdaniu egzaminu dojrzałości, w 1971 r. rozpoczął studia na Wydziale Leśnym Wyższej Szkoły Rolniczej (dziś: Uniwersytet Przyrodniczy) w Poznaniu. Po ukończeniu II roku studiów i zaliczeniu wszystkich egzaminów przerwał dalszą naukę na tej uczelni i w 1973 r. wstąpił do Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu, gdzie zdobywał formację kapłańską. Równolegle, w latach 1973-1979, odbył studia filozoficzno-teologiczne na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu, zakończone uzyskaniem magisterium z teologii.

Święcenia kapłańskie przyjął 19 maja 1979 r. z rąk biskupa pomocniczego archidiecezji wrocławskiej, Wincentego Urbana, w archikatedrze św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu. Mszę świętą prymicyjną odprawił 20 maja 1979 r. w kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Malczycach. Po święceniach skierowany został do pracy w parafii pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Oleśnicy, gdzie był wikariuszem i katechetą (dla grupy studentów i młodzieży oazowej). Rok później powierzona została mu także budowa kaplic filialnych w Smardzowie, Nieciszowie i Bystrym oraz obowiązki związane z rozpoczęciem budowy kościoła pw. Matki Bożej Miłosierdzia w Oleśnicy.

W 1983 r. uzyskał licencjat z teologii moralnej na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu i następnie skierowany został na czteroletnie studia specjalistyczne (doktoranckie) na Uniwersytecie św. Tomasza „Angelicum” w Rzymie. Pracę doktorską, na temat formacji dominikanina o. Jacka Woronieckiego (od 2004 r. Sługi Bożego), obronił jednak już po trzech latach – 14 listopada 1986 r. – i następnie wyjechał do Dortmundu, gdzie przez rok był proboszczem Polskiej Misji Katolickiej.

Po powrocie do kraju, z początkiem roku akademickiego 1987/1988, został adiunktem w Katedrze Teologii Moralnej Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, ale oprócz prowadzenia wykładów z teologii moralnej i pastoralnej oraz charytatywnej działalności Kościoła, pracował równocześnie w Archiwum Archidiecezji Wrocławskiej i pełnił obowiązki zastępcy dyrektora Referatu ds. Dobroczynności Kurii Wrocławskiej. Był także sekretarzem-kapelanem metropolity wrocławskiego, ks. kardynała Henryka Gulbinowicza.

W 1989 r. został dyrektorem administracyjnym Papieskiego Wydziału Teologicznego i  Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu (obowiązki te pełnił do 1992 r.) oraz dyrektorem reaktywowanego Caritas Archidiecezji Wrocławskiej. Wchodził w skład Rady Kapłańskiej, Kolegium Konsultorów oraz Komisji Rewizyjnej dla Instytucji Kościelnych Archidiecezji Wrocławskiej. W dniu 26 listopada 1992 r. otrzymał godność  Prałata Jego Świątobliwości. Cztery lata później – 2 września 1996 r. – został mianowany kierownikiem sekretariatu 46. Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, który odbył się we Wrocławiu z udziałem Ojca Świętego Jana Pawła II.

Nominację na biskupa pomocniczego archidiecezji wrocławskiej ze stolicą tytularną Scilium otrzymał od Ojca Świętego Jana Pawła II w dniu 26 października 1996 roku. Sakry biskupiej udzielił mu 30 listopada 1996 r., w archikatedrze wrocławskiej, abp kardynał Henryk Gulbinowicz wraz z arcybiskupem Józefem Kowalczykiem, nuncjuszem apostolskim w Polsce i biskupem polowym Wojska Polskiego Sławojem Leszkiem Głódziem. Jako dewizę biskupią przyjął słowa: „Oportet servire” (Trzeba, abym służył). Pełnił funkcję Wikariusza Generalnego Archidiecezji Wrocławskiej i był Prepozytem Kapituły Metropolitalnej Wrocławskiej.
W dniu 21 lipca 2012 r. Ojciec Święty Benedykt XVI mianował go Biskupem Kaliskim. Uroczysty ingres do Katedry Kaliskiej pw. św. Mikołaja Biskupa odbył 12 września 2012 roku.

Bp Edward Janiak był członkiem Międzynarodowej Komisji Katolickiej ds. Migracji, a z nominacji Ojca Świętego Benedykta XVI, z 17 grudnia 2011 r., był także członkiem Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych.

W ramach Konferencji Episkopatu Polski pełnił funkcję przewodniczącego Rady ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek oraz  Delegata KEP ds. Imigracji, a także Delegata KEP ds. Duszpasterstwa Pracowników Leśnictwa, Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska. 

W 2014 r. był współkonsekratorem (wraz z arcybiskupem metropolitą częstochowskim Wacławem Depo) podczas sakry biskupa pomocniczego diecezji kaliskiej, Łukasza Buzuna, udzielanej przez arcybiskupa Celestino Migliore, nuncjusza apostolskiego w Polsce.

W 2003 r. wyróżniony został przez Generała Zakonu św. Pawła Pierwszego Pustelnika tytułem „Przyjaciela Zakonu”, a w 2015 r. ogłoszony Konfratrem Zakonu Paulinów.. Posiada tytuł „Honorowego Obywatela Malczyc i Gminy Malczyce”, przyznany uchwałą Rady Gminy Malczyce w 2004 roku. Był inicjatorem i zdobywał środki na budowę i wyposażenie Domu Opieki im. ks. Jana Schneidera w Malczycach, który przekazany został Caritas Archidiecezji Wrocławskiej. W 2004 r. za działalność duszpasterską i społeczną wśród Leśników został „Leśnikiem Roku” i otrzymał „Dębową Statuetką Przeglądu Leśniczego”, a w 2011 r. wyróżniony został przez Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta nagrodą „Bliźniemu swemu”.

17 października 2020 roku Ojciec Święty Franciszek przyjął rezygnację bpa Edwarda Janiaka z urzędu biskupa diecezjalnego.

W ramach Konferencji Episkopatu Polski pełniL następujące funkcje:
- członek Komisji ds. Polonii i Polaków za granicą 
- Asystent Kościelny Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta

Biskup kaliski senior Edward Janiak zmarł 23 września 2021 roku we Wrocławiu. Uroczystości pogrzebowe odbyły się zgodnie z wolą Zmarłego i najbliższej Rodziny we Wrocławiu w środę 29 września 2021 r. Msza św. pogrzebowa została odprawiona w kościele pw. św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida, po której nastąpił pogrzeb na miejscowym cmentarzu w grobie biskupów pomocniczych archidiecezji wrocławskiej.